Enkele reacties op ons concert van 28 en 29 maart 2015

Richmond, England, 31-03-2015
Dear Choir,
I came to hear the St. Matthew’s Passion last Saturday night as the guest of Lydia and Ton Hendriksen.

I am writing to say that I have heard many performances of the Matthew Passion, but yours was the best. It was wonderful.
It was a joy to be overwhelmed by wave upon wave of Bach’s glorious music – the choir, the orchestra and the soloists were superlative.
I cannot get the music out of my head. It was definitely worth coming all the way from England to hear!
Best wishes to you all and thank you for a very moving experience.
Sue Young

Trouw van 2 april 2015
Je moet wel van steen zijn, wil er niets gebeuren bij de Matthäus-Passion
Stijn Fens − 02/04/15, 19:48

De Matthäus-Passion is het perfecte muziekstuk voor een geseculariseerde samenleving, denkt liturgist Ad de Keyzer. Je hoeft er niet per se voor naar de kerk, maar als je je ervoor openstelt, raakt het aan de grote vragen van het leven.
Hij moet er al honderden keren naar geluisterd hebben, maar als ‘Erbarme dich’, de beroemde aria uit de Matthäus-Passion, door een kleine zaal van een Nijmeegs universiteitsgebouw klinkt, is liturgist en musicus Ad de Keyzer (62) toch weer verrast. “Je hoort altijd iets nieuws. Is dit nou een vrouw die hier zingt? Vrouwen mochten eigenlijk niet zingen bij Bach in de kerk, wist u dat?”

Dan is hij stil, maar niet voor lang. “Luister naar die violen, dat zijn de tranen van Petrus die net tot driemaal toe Jezus heeft verloochend.” Hij vertaalt mee: ‘Erbarm je mijn God, omwille van mijn tranen’. Even moet hij slikken. “‘Je houdt je wel in hoor’, zegt mijn vrouw dan altijd.”
Zijn boek heet ‘Bachs grote Passie’, maar in plaats van die van de grote Duitse componist, had Ad de Keyzer, wetenschappelijk medewerker van het Titus Brandsma Instituut voor de studie van spiritualiteit in Nijmegen, net zo goed zijn eigen naam kunnen gebruiken. Hij is bezeten van de Matthäus. Al bijna vijfentwintig jaar geeft hij lezingen over het muziekstuk. “Ik laat dan stukjes horen en vraag aan de deelnemers waar ze nou eigenlijk naar geluisterd hebben. Dan hoor je geweldige dingen, hoor. Mensen zeiden tegen mij: schrijf nou eens op wat je allemaal over de Matthäus-Passion weet. En dat heb ik gedaan.” Hij slaat op tafel, alsof hij wil benadrukken dat het echt zo is gegaan.
Hij was dertien jaar oud toen hij het meesterwerk van Bach leerde kennen. “Op het kleinseminarie, een middelbare school voor jongens die priester willen worden, zongen we Latijn en ook wel Bach. Toen ik die voor het eerst hoorde dacht ik: er moet wel een God bestaan. Later hoorde ik in de Grote Kerk van Apeldoorn de Matthäus voor het eerst in zijn geheel en wist ik het zeker. Ik herinner me nog goed dat Aafje Heynis de altpartijen zong. We zaten boven in de kerk op de goedkoopste plaatsen. Ach, we waren nog jong en werden op een gegeven moment een beetje slaperig, maar dan hoor je voor de eerste keer ‘Komm, süsses Kreuz’. Man, man, dat is heftig hoor.”

Spiritueel
De Keyzer noemt zijn boek een ‘spiritueel-liturgische benadering’ van de Matthäus.
“Spiritualiteit heeft te maken met de ziel, liturgie met de relatie tussen God en mensen. Bach heeft zijn hele ziel en zaligheid in dit stuk gelegd en het is aan de luisteraar om daar iets mee te doen. Ik denk wel eens: hoe kun je zoiets schrijven, als je je eerste vrouw en dertien kinderen hebt moeten begraven? Misschien wel juist daarom. Het moet hem ook geholpen hebben. Net als het ons zou moeten helpen. Neem nou ‘Erbarme Dich’.”
Hij citeert nogmaals: “Erbarm je, mijn God, omwille van mijn tranen. Zie hier, hart en oog weent om jou bitter… Je voelt dat je getroost wordt, al wist je misschien niet eens dat je zoveel verdriet had. Dat is wat er uiteindelijk gebeurt: bij de Matthäus leer je jezelf kennen, maar dan moet je het wel toelaten. Als je zegt: het gaat mij alleen om het verhaal van Jezus, ik wil zien hoe die man aan zijn einde komt, dan is dat prima. Maar je mist wel iets.”
Dan volgt een waarschuwing, als een bijsluiter bij zijn boek: “Het is vooral niet de bedoeling om het boek te lezen en dan een keer naar de Matthäus te gaan. Nee, ga er eerst naar luisteren en ga dan aan de hand van mijn boek fragmenten terugluisteren en mediteren.”

Liturgisch
De Keyzer hecht zeer aan de liturgische oorsprong van het stuk. De Matthäus-Passion was bedoeld voor de riten van Goede Vrijdag. Hij is dienstbaar aan de liturgie. “Bach heeft die twee hoofdstukken over het lijden van Christus uit het evangelie van Matteüs in fragmenten geknipt. Dat is de basis.” Bach en zijn tekstschrijver Picander kijken terug op die passages uit het evangelie in recitatieven, aria’s en koralen.
“Het heeft veel weg van een Lectio Divina: een geestelijke lezing van de Bijbel in verschillende fasen. Bach zoekt naar de diepere betekenis van het evangelie, in de teksten van die aria’s, maar ook in de muziek die hij erbij geschreven heeft. Noot voor noot, regel voor regel: alles hangt met elkaar samen.”
Bachs grote Passie is in Nederland mateloos populair. Misschien is de Matthäus wel het perfecte muziekstuk voor een geseculariseerde samenleving als de onze, denkt De Keyzer. “Je hoeft er niet per se voor naar de kerk, maar als je je ervoor openstelt, raakt het aan de grote vragen van het leven, zonder dat het ook maar iets oplegt.”
Dat zou ‘The Passion’ ook kunnen doen, met de miljoenen kijkers die vanavond weer voor de televisie zitten, maar De Keyzer vraagt zich af of dat ook gebeurt. “De Jezusfiguur is daar eerder een acteur, waardoor er weinig ruimte overblijft om te mediteren: het is misschien wel te eenduidig.”
Nog één keer klinkt de Matthäus door de Nijmeegse collegezaal. Nog één keer Petrus die om Gods ontferming vraagt nadat de haan heeft gekraaid. De Keyzer: “De schrifttekst, de aria en het koraal horen bij elkaar. Petrus komt te weten wie hij werkelijk is – een laffe man – maar ziet ook dat alleen God hem troost kan bieden door hem met zijn liefde te omarmen. Hoor maar …”
De Keyzer vertaalt de koraalstrofe: Ik verloochen niet de schuld; maar jouw gunnende liefde is veel groter dan mijn tekort dat ik voortdurend bij mijzelf vind. “Ik vind dit zo mooi.”

Hij is afgelopen zondag in Arnhem gaan luisteren. “Gewoon naar het Gelders Orkest en het Toonkunstkoor, maar dat is heel goed.” Over de jaarlijkse uitvoering in Naarden, een society event met rode loper en leden van het kabinet op de beste plaatsen, heeft hij gemengde gevoelens. “Het is een statussymbool geworden. Maar die ministers gaan toch maar mooi. Godzijdank, zou ik bijna zeggen. Ook zij moeten drie uur op die houten kerkbanken zitten. Je moet van steen zijn, wil er dan niets met je gebeuren. Uiteindelijk willen we allemaal omarmd worden. Ook Mark Rutte. Maar nogmaals: je moet ervoor openstaan.”

Ad de Keyzer: Bachs grote Passie. Een spiritueel-liturgische benadering van de Matthäus-Passion, Adveniat/Halewijn, 475 blz. €32,50

=====

Matthäus Passion in 2015, Toonkunst en HGO
Geplaatst op maart 30, 2015 door Femmy

Niet voor de 25ste keer met onze vrienden uit Warmond. Een kleinkind dat precies die dag is uitgerekend blokkeerde het jubileum. Dus met twee anderen, een vriendin die ‘oh, zo graag’ een keer wil luisteren en haar moeder, iemand die door en door bekend is met het werk.

Joop Schets zou Joop Schets niet zijn als hij geen bijzondere insteek had gekozen voor de uitvoering van 2015. Na speurwerk bleek dat Bach dan wel werkte met twee koren, maar dat deze koren verschillend van grootte waren en ook niet zo klassiek er bij staan als hedendaagse uitvoeringen ons doen geloven.
Wij zagen dus een geheel nieuwe opstelling, Koor 1 het grootste koor, links op het podium en Koor 2 was rechts meer naar achteren neergezet, kleiner, maar zeker niet onbelangrijker. Voor de koren namen de twee orkesten plaats en die stonden dus ook flink uit elkaar. Het jongenskoor als verbinding tussen de twee koren.
Verder had Joop Schets dit keer zin in een meer theatrale en dramatische uitvoering. Zo kwamen de solisten als ze een aria hadden naar de voorkant van het podium en daar ben ik gek op. Daarbij was de dynamiek van het stuk enorm. Hij koos voor lange pauzes, trage stukken en soms een opvallend vlotte aria.
Tegenwoordig heb ik geen boekje nodig. We hebben een evangelist, Henning Clocke, bravo!, die zo duidelijk zingt, dat ik hem goed kan verstaan. Dat is prettig. Hans Christian Hinz was formidabel dit jaar, de kracht en expressie. Zo krijgt Jezus een stem! Hij boft natuurlijk wel dat Bach zulke prachtige muziek voor hem heeft geschreven.
Dave ten Cate was ziek, toch zong hij prima, misschien dat het Erbarme nog smartelijker klonk doordat het zo op hem van toepassing was. Hanneke de Wit ontfermde zich over hem en vulde ook zijn partij in het laatste deel keurig in. (Dave was toen vertrokken, wij wensen hem beterschap.) Bert van de Wetering lijkt wel steeds beter te gaan zingen. Alle lof! Leon van Liere heeft het niet zo druk, maar zong zijn partij uitstekend.

Jaarlijks zeur ik even over de fantastische hobo’s en dito fluiten. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de muziek goed wordt uitgevoerd door alle orkestleden en door de hulptroepen op orgel (Dirk Luijmens) en viola da gamba (Ralph Rousseau Meulenbroeks).

Het koor wist dit jaar bij mij keer op keer een gevoelige snaar te raken. Het openingskoor bezorgde mij al rillingen. De warme golfen van geluid in de zaal, zo kun je het alleen maar beleven bij een live uitvoering. De prachtige ‘gesprekken’ van het ‘volk’ met de solisten, zo nauwkeurig uitgevoerd.
Ik twijfel wat het mooiste koraal is, toch het slotkoor, of dat na het eerste deel. Het jongenskoor zie ik met lede ogen vertrekken. Maar het tweede deel is zo prachtig. Het begin alleen al, Ach nun is mein Jesus hin…En het Haupt voll Blut und Wunden… ik kan niet kiezen. Toch maar het Slotkoor deze keer.
Dank weer alle koorleden voor hun nobele vrijetijdsbesteding, die mij zoveel plezier doet.
Femmy Fijten www.femmyfijten.nl

=====

Zeer geachte Joop Schets en het fabuleuze Toonkunstkoor,

SCHITTERENDE UITVOERING!
Ja ik kan er nog van alles aan toevoegen, maar dan verval in cliche’s. Maar wat is het prachtig in de nieuwe setting. Alles perfect te horen, heel transparant en nog emotioneler dan anders.
Iedereen, en dus echt iedereen op het podium verdient een diepe buiging.
Zo enorm genoten en ook de mensen van mijn gezelschap.
We zitten nog met 1 prangende vraag: waar was Dave ten Kate aan het einde gebleven om zijn welverdiende applaus en bloemen in ontvangst te nemen?
Ik hoop van harte dat hij niet ziek is geworden, alhoewel we dat wel vermoeden.
Nogmaals dank voor deze prachtige Mattheus en tot volgend jaar!
Met heel veel hartelijke, vriendelijke groeten,
Marianne Wiggers

=====

Dave ten Cate.
Graag wil ik Dave heel hartelijk bedanken voor de bijzondere middag in Musis met zijn prachtige bijdrage aan de Matheus.
Ik miste hem naar het einde toe en heb niet voor hem kunnen applaudisseren wat ik erg jammer vond. Zijn ziel zong, het was indrukwekkend, ontroerend en van een grote oorspronkelijkheid. Wij mochten allemaal naar zijn ziel luisteren, die stond wagenwijd open.
Ik hoop zo mijn applaus alsnog te hebben kunnen geven en hoop natuurlijk dat hij het goed maakt.
Met een hartelijke groet,
Annelies Eijsink